O svedomí – výber z kázni (XXXI.)
Dve zvláštne duševné mohutnosti Stvoriteľ človeku dal a len nimi nad všetko ostatné tvorstvo povýšil – rozum a slobodnú vôľu. Rozumom poznáva, čo je dobré a čo zlé, a vôľou sa môže slobodne buď pre dobré alebo zlé rozhodnúť. Vedľa týchto dvoch mohutností dal nám Stvoriteľ ešte jeden činiteľ, ktorý jeho menom nám radí, keď niečo konať chceme, aby sme jednali podľa vôle Božej, a nás po čine buď chváli alebo kára. Hlasu tomuto hovoríme svedomie.
Svedomie je Boží hlas v človekovi. Ním hovorí sám Boh. Hlas tento pred činom nás nabáda, aby sme jednali dobre, po čine dobrom nás teší a vnútorným blahom naplňuje, po čine zlom nás zahrňuje výčitkami a nepokojom.
Hlas tento je zároveň súdom Božím. Je súdom nanajvýš spravodlivým a nestanným. Je to najvyššia súdna inštancia, nad ktorou už vyššieho súdu a už ani odvolania nie je. Je to zároveň najbezpečnejšia kontrola našich činov.
Stvoriteľ chcel, aby hlas ten bol súčasťou ľudskej prirodzenosti. Preto vždy všetci ľudia ho mali. Ozval sa už v duši Adamovej v raji, akonáhle Adam zhrešil, prenasledoval výčitkami bratovraha Kaina, a dejiny všetkých vekov a všetkých národov učia, že prevádzal nielen tých, ku ktorým Boh hovoril a ktorým svoju vôľu zjavoval, ale i pohanov. I pohania tento hlas dobre poznali. Mudrc Seneka tvrdil: „Posvätný akýsi duch sedí v nás a dobré i zlé pozoruje a stráži.“ Právom teda napísal svätý Pavol: „A keď pohania, ktorí nemajú zákon, od prírody robia, čo zákon požaduje, hoci taký zákon nemajú, sami sebe sú zákonom. Tým ukazujú, že majú požiadavky zákona vpísané vo svojich srdciach, čo im dosvedčuje zároveň aj ich svedomie, aj ich myšlienky, ktoré sa navzájom obviňujú alebo i bránia;“ (Rim 2, 14-15).
Každý človek má mravný zákon v sebe. Zákon ten je podivuhodný.
Nie sú na správnej ceste, ktorí vykladajú pôvod svedomia cestou prirodzenou. Chybujú napr. tí, ktorí hovoria, že (svedomie vzniká) pôsobením výchovy. Keby skutočne by bolo s výchovou tak úzko spojené, zaiste asi by pominulo, keď by výchova pominula. Skutočnosť však učí, že výchova pominie, ale svedomie zostáva.
Iní tvrdia, že sa vytvorilo zvykmi a zvyklosťami. Ale, priateľu, niečo ti poviem: Zvyky a zvyklosti je možné odložiť. I keď je možno zvyk odložiť, nie je možné odložiť svedomie. Svedomie sa drží človeka pevnejšie, než zvyk.
Iní zasa hovoria, že si ľudia svedomia dávajú sami. Keby si ľudia dávali svedomie sami, dali by si dozaista všetci iba také, ktoré by ich vždy len chválilo a nikdy nekáralo. Všetci by mali svedomie dobré. Tak krutým nebol by k sebe nikto, aby si usadil do svojho vnútra sudcu bezohľadného.
Tí, ktorí chcú pôvod svedomia vysvetliť z príčin prirodzených, rozchádzajú sa ďaleko od seba, a pravdu nemá žiadny z nich.
Každý človek sa má snažiť, aby jednal tak, aby jeho vnútorný sudca ani pred činom, ani po čine ničoho mu nemohol vytýkať. Má dbať, aby mal svedomie dobré. Je základom spokojnosti, radosti a vnútorného pokoja. Sv. Augustín volá: „Ó, svedomie čisté – ešte na zemi sa zdržuješ a predsa v nebi prebývaš! Raduj sa duša, svedomím čistým ozdobená; raduj sa nebeskou a večnou slávou!“
„Slávou dobrého človeka je svedectvo dobrého svedomia!“ (Tomáš Kempenský)
„Nič nie je ľúbeznejšieho, nič bezpečnejšieho, nič blahodarnejšieho, nad dobré svedomie. Nech telo bolí, nech zvádza svet, nech desí diabol: pevne stojí dobré svedomie. A pevne stáť bude i vtedy, keď telo počas smrti zápasiť bude, i vtedy, keď duša pred Bohom sa objaví.“ (Sv. Bernard).
Dobré svedomie uľahčuje biedu, znesiteľným činí nedostatok, tíší bolesti, zaháňa zármutok. Keď pohanský sudca Fabián nútil sv. Tiburcia, aby sa zriekol viery, a hrozil mu mučením, odpovedal mu svätec: „Nepatrné je každé trápenie, kde sprievodcom je dobré svedomie.“ A sv. Augustín pokojne hlásal svojmu protivníkovi: „Mysli si o mne, čo sa ti páči, len nech ma svedomie pred tvárou Božou neviní.“
Ako sa má každý o dobré svedomie starať, tak tiež sa má každý zasa zlého svedomia chrániť. Zlé svedomie je ono, ktoré pred skutkom zlým varuje a po ňom vyčíta. Nič nie je horšie nad zlé svedomie – výčitkami zahŕňa a trápi bez prestania.
Svedomie má byť dobre vychované, vypestované, vyučené. Je podobné zrkadlu. Niektorých zrkadlo zmenšuje. Svedomie pokazené pýchou a sebaláskou, zmenšuje veľkosť viny. Ukazuje i ťažké hriechy ako niečo nepatrného. Iné ... (zasa) ... to je svedomie úzkostlivé, ktoré za všetkým vidí hriech. Svätý Efrém hovorí: „Každý má v sebe samom prísneho sudcu, neprávostí pomstiteľa a priestupkov kárateľa.“
Mnohí ľudia, ktorých zločiny snáď by boli zostali utajené, boli tak výčitkami svedomia prenasledovaní, že sa udali, sami chceli trest, chceli odčiniť vinu a nadobudnúť zas kľudného svedomia.
Ľudia, ktorí majú svedomie zlé, sú nešťastní, ale mnoho nešťastnejší sú tí, ktorých svedomie je už tak otupené, že stále spia a neozýva sa už ani pri najhoršom čine. Veľkými a stálymi hriechmi otupili svoje svedomie tak, že už stále tvrdo spia a nič nepočujú. Ohlušili a prehlušili svedomie, a snáď iba niekedy nejaký, príliš silný náraz nimi otrasie, že sa aspoň na chvíľu spamätajú.
Najlepšou chválou a slávou dobrého človeka je jeho dobré svedomie. To je základ blaha, spokojnosti a pravého šťastia. Postaraj sa o tento základ! Hlaď si osvojiť základy kresťanskej vierouky a mravouky! Čítaj dobré knihy a časopisy! Čítaj horlivo zvlášť životopisy svätých, dozvieš sa tam, ako svätí jednali a povzbudíš sa ich príkladom k jednaniu podobnému. Vypestuj si svedomie bdelé, citlivé a správne!
Pred každým činom opýtaj sa svojho svedomia, ako máš jednať. Po čine sa pýtaj svojho svedomia na jeho úsudok. Ak ho chváli, je dobré, ak ho haní, chybu naprav! Denne spytuj svoje svedomie! Nezabudni tak učiniť pri večernej modlitbe! Zahľaď sa na chvíľu do svojho vnútra, prezri ho, a čo máš robiť, povie ti tvoj rozum... Dôkladne si potom pospytuj svoje svedomie pred každou svätou spoveďou!
(Upravené z knihy od K. Balíka Třerí nedělní a sváteční čítanka z r. 1929)
Súvisiaci článok:
O rúhaní - Výber z kázni (XXX).
https://www.spolocnostsbm.com/clanky/clanky/o-ruhani---vyber-z-kazni--xxx-..html